Đạo xử thế của người xưa: Dĩ hòa vi quý

Nho gia có câu: “Dĩ hòa vi quý”, Binh gia có câu: “Thiên thời không bằng địa lợi, địa lợi không bằng nhân hòa”, người trị gia có kinh nghiệm: “Gia hòa vạn sự hưng”, người trị quốc luôn truy cầu “sự hòa bình”, còn người kinh doanh lại có cách nói: “Hòa khí sinh tài”. Bởi vậy có thể thấy, “hòa” là một phần trọng yếu trong cách đối nhân xử thế, tề gia trị quốc của con người. (Ảnh minh họa: Kanzhongguo)

Thời xưa, “Hòa” luôn là cảnh giới mà các bậc hiền nhân theo đuổi và mong muốn đạt được. Ngày nay, chúng ta cũng có thể tìm thấy xung quanh mình có không ít người “dĩ hòa vi quý” (lấy hòa làm đầu). Tuy nhiên, khi nhắc đến “Dĩ hòa vi quý” lại có người cho rằng đó là sự ba phải, không phân biệt xấu tốt đúng sai. Điều này không đúng với ý nghĩa của “Dĩ hòa vi quý” mà cổ nhân đề cập đến.

Trong “Luận Ngữ” viết: “Lễ chi dụng, hòa vi quý”, ý nghĩa là trong việc thực hành Lễ thì “Hòa” là quý, được đặt lên hàng đầu. Như vậy, “Dĩ hòa vi quý” được thực thi dựa trên nền tảng đạo đức lễ nghĩa chứ không phải là sự xuề xòa ba phải, gió chiều nào xoay chiều ấy, lại càng không phải là không phân biệt thiện ác, xấu tốt hay thỏa hiệp với cái xấu cái ác.

Về cách thức đối nhân xử thế, cổ nhân đề cao “Dĩ hòa vi quý” tức là đề cao sự hài hòa giữa con người với con người, khi đứng trước mâu thuẫn, họ lựa chọn hòa, khoan dung độ lượng chứ không tranh đấu. “Dĩ hòa vi quý” cũng không đồng nghĩa với việc dung túng. Người khác làm tổn hại bản thân cá nhân thì có thể khoan dung ẩn nhẫn, không để tâm, nhưng trong việc an bang tế thế thì phải tuyển chọn hiền lương xứng đáng.

Trong “Nhẫn kinh” có ghi câu chuyện về Tể tướng nhà Tống như sau: Trương Tề Hiền là danh tướng thời Bắc Tống, là người khoan dung rộng lượng. Lúc ông làm Hữu thập di ở Giang Nam đã xảy ra một chuyện. Vào một ngày, khi Trương Tề Hiền tổ chức yến tiệc tại nhà, một người hầu trong nhà đã lấy trộm một số món đồ bằng bạc giấu vào trong bụng của mình. Trương Tề Hiền đứng sau bức mành nhìn thấy nhưng không hỏi.

Sau này, Trương Tề Hiền được phong chức Tể tướng, một số người làm trong gia đình ông cũng được phong những chức quan nhỏ, chỉ có người hầu kia là không được phong chức quan tước bổng lộc gì.

Người này nhân lúc không có người đã quỳ trước mặt Trương Tề Hiền nói: “Tôi theo hầu ngài lâu nhất, những người đến sau tôi đều được làm quan, sao ngài lại chỉ quên một mình tôi?” Ông ta vừa nói xong thì bật khóc nức nở không ngừng.

Trương Tề Hiền đồng cảm, nói: “Ta vốn không muốn nói, ngươi rồi lại sẽ oán hận ta. Ngươi còn nhớ lúc ở Giang Nam, ngươi đã lấy trộm đồ bằng bạc chứ? Ta đem chuyện này cất trong lòng gần 30 năm mà không nói cho người khác, mặc dù bản thân ngươi cũng không hay biết.”

Trương Tề Hiền lại nói tiếp: “Hiện giờ ta làm Tể tướng có quyền bổ nhiệm và bãi miễn quan viên, cất nhắc hiền lương, sa thải tham quan ô lại, làm sao ta có thể cất nhắc một người từng ăn trộm làm quan được đây? Ngươi đã theo hầu ta một thời gian dài, bây giờ ta cấp cho ngươi ba mươi vạn đồng, ngươi hãy nhận lấy và tự mình chọn một nơi để an cư. Bởi vì ta đã tiết lộ việc trước kia, ngươi tất nhiên cũng xấu hổ mà không thể nào ở lại nữa”. Vị người hầu này nghe xong lấy làm kinh động, vừa khóc vừa bái biệt mà đi.

“Dĩ hòa vi quý” có thể hoá giải được rất nhiều mâu thuẫn không đáng có, thậm chí làm thay đổi được một con người. Trong “Nhẫn kinh” có ghi một câu chuyện rằng, Vu Lệnh Nghi là người Tào Châu, vốn là người trung hậu, không bao giờ vì cái lợi của mình mà làm tổn hại người khác. Lúc tuổi già, gia cảnh nhà ông rất sung túc, giàu có.

Một buổi tối có người đến nhà ông ta trộm cắp. Các con của Vu Lệnh Nghi bắt được kẻ trộm vặt, thì ra là con nhà hàng xóm. Vu Lệnh Nghi hỏi cậu ta: “Bình thường ngươi trước giờ chưa làm chuyện xấu, vì sao lại đi ăn trộm vặt?”

Cậu kia nói: “Chỉ vì bần cùng bức bách.”

Vu Lệnh Nghi hỏi cậu ta cần gì, tên trộm nhỏ trả lời: “Có một vạn tiền là đủ để mua đồ ăn và quần áo rồi.”

Vu Lệnh Nghi đưa cậu số tiền theo lời cậu ta nói. Tên trộm nhỏ vừa mới đi, Vu Lệnh Nghi lại gọi cậu ta lại, tên trộm sợ hãi lắm, cho rằng Vu Lệnh Nghi đã đổi ý, muốn tố cáo hắn.

Vu Lệnh Nghi nói với cậu ta: “Nhà ngươi ăn mặc rách rưới nghèo khổg, lại mang một vạn tiền, chỉ e người đi tuần đêm sẽ căn vặn ngươi.”

Vì thế Vu Lệnh Nghi đã cho cậu ta ở lại nhà mình đến khi trời sáng mới thả cậu ta đi. Tên trộm vô cùng xấu hổ, cuối cùng đã trở thành người dân lương thiện.

Vu Lệnh Nghi lựa chọn những người ưu tú trong số con cháu của mình, để mở trường học, mời thầy giáo có tiếng đến dạy học cho dân chúng. Con cháu ông đều học giỏi, lần lượt thi đỗ tiến sĩ, trở thành một vọng tộc ở dải đất phía Nam Tào Châu. Đó cũng là phúc báo của việc ông đã làm việc thiện, lấy “dĩ hòa vi quý” đối đãi với người lầm lỗi.

Theo Vision Times tiếng Trung
An Hòa biên tập

Xem thêm: