Nguồn gốc cách nói “lấy trứng chọi đá”

Từ xưa đến nay, “Lấy trứng chọi đá” thường được mọi người sử dụng để chỉ việc một người không biết lượng sức mình mà tự rước lấy thất bại, diệt vong. Tuy nhiên, thành ngữ này không chỉ là sự so sánh sức mạnh đơn thuần mà nó còn là sự đối kháng của chân lý, đạo lý với những điều trái ngược. 

“Lấy trứng chọi đá”, về nghĩa đen chính là chỉ việc đối kháng giữa mạnh và yếu, nếu dùng cực yếu đối kháng với cực mạnh thì nhất định sẽ bị thất bại. Đồng thời, nó cũng bao hàm ý nghĩa khi một người dùng những lời nói không có đạo lý để phê bình và quở trách thì cho dù lời nói có nhiều và ngông cuồng đến đâu đi nữa cũng sẽ chỉ giống như lấy trứng chọi đá, không thể lay chuyển được sức mạnh của chân lý. 

Một chính nhân quân tử sẽ giữ được ý chí và tiết tháo kiên định, không dễ dàng thay lòng vì vật chất cám dỗ. Những cám dỗ về danh lợi tình đối với họ cũng chỉ giống như lấy trứng chọi đá vậy. Cho dù không có quan tước hiển vinh và giàu sang phú quý thì họ vẫn luôn là tấm gương cho người khác về nhân cách, về đạo đức cao thượng không gì lay chuyển được. Giống như người xưa giảng: “Phú quý bất năng dâm, bần tiện bất năng di, uy vũ bất năng khuất,” (Tức là giàu sang mà không hoang dâm, nghèo hèn mà không đổi chí khí, gặp uy vũ không chịu khuất phục).

Chính vì hiểu rõ những đạo lý làm người làm việc mà bậc thánh hiền, minh quân, danh thần hay những người có học thời xưa đều có thể giữ vững được ý chí của mình một cách kiên định, không dễ dàng bị những lời gièm pha làm cho lung lay, thay đổi. 

Câu thành ngữ: “Dĩ noãn kích thạch” (Lấy trứng chọi đá) có xuất xứ từ “Mặc Tử. Quý nghĩa”. Trong đó ghi chép lại điển cố như sau:

Thời Xuân Thu Chiến quốc có một nhà tư tưởng rất nổi tiếng tên là Mặc Địch, người đời gọi là Mặc Tử. Mặc Địch có rất nhiều đệ tử và thanh danh của ông cũng rất lớn. Một hôm, ông đi đến nước Tề ở phương bắc, trên đường đi gặp một người đàn ông. Người này nói với Mặc Địch rằng: “Ông không thể đi đến phương bắc. Hôm nay Thượng Đế giết hắc long ở phương bắc, sắc da của ông rất đen, đi đến phương bắc là là điềm xấu, đừng đi chịu chết!”.

Mặc Địch là một trí giả, nói với người đàn ông kia rằng: “Những gì ông nói không phù hợp với lý của tôi. Tôi không tin lời ông”. Nói xong, Mặc Địch vẫn cứ tiếp tục đi về phương bắc. Nhưng chẳng bao lâu, ông lại quay trở lại vì phương bắc nước dâng cao, không cách nào qua sông được. Người đàn ông kia lúc bấy giờ vô cùng đắc ý, liền nói: “Thế nào? Tôi đã nói là ông không thể đi đến phương bắc mà. Gặp phiền toái rồi phải không?”

Mặc Địch mỉm cười nói rằng: “Không phải là như lời ông nói. Là bởi vì nước sông Tri dâng cao, người ở hai bờ nam bắc đều bị cách trở. Trong đám người đi, có người da đen cũng có người da trắng, ai nấy đều cũng không qua được”.

Mặc Địch lại nói thêm: “Nếu như Thượng Đế giết Thanh long ở phương đông, giết xích long ở phương nam, giết bạch long ở phương tây, rồi lại giết hoàng long ở trung ương thì chẳng phải là làm cho mọi người trong thiên hạ đều không hoạt động được sao? Cho nên, lời nói hoang đường của ông ngăn không nổi đạo lý của tôi đâu. Ông dùng tà thuyết ngụy biện tấn công với hành vi chính đáng của tôi thì giống như lấy trứng mà chọi đá. Cho dù ông có dùng hết trứng trong thiên hạ cũng không thể làm tổn hại được một chút đá đâu”. Người đàn ông xấu hổ không nói được lời nào liền rời đi.

Còn có một điển cố khác về “lấy trứng chọi đá” được ghi chép trong cuốn “Tuân Tử nghị binh”. Có một lần, Tuân Tử bàn luận việc binh với Lâm Võ Quân, Lâm Võ Quân nói rằng: “Kẻ dùng binh giỏi bao giờ cũng “quyền mưu thế lợi ” và “công đoạt biến trá”, như thế có thể vô địch thiên hạ”. Nghĩa là, theo Lâm Võ Quân thì người giỏi dùng binh là người không từ bỏ bất cứ thủ đoạn gian trá nào.

Tuân Tử không đồng ý với quan điểm này, ông phản đối xâm lược và lừa gạt. Ông chủ trương “nhân nhân chi binh”, dùng chính trị nhân từ, dựa vào sức mạnh của dân, vì dân chúng phục vụ, được lòng dân mới được thiên hạ. Ông nói rằng nếu lấy chiến lược “công đoạt biến trá” của Hạ Kiệt bất nghĩa mà đấu với chiến lược “nhân nhân chi binh” của vua Nghiêu thì kết quả chắc chắn thất bại, giống như lấy trứng chọi đá, lấy ngón tay nhúng vào nước sôi, giống như nhảy vào nước sâu vào lửa cháy mà bị chết chìm và chết cháy.

Về sau “Dĩ noãn kích thạch” (Lấy trứng chọi đá) hay “Dĩ noãn đầu thạch” (Lấy trứng ném đá) trở thành thành ngữ nổi tiếng được mọi người sử dụng phổ biến.

Theo Vision Times tiếng Trung
An Hòa biên tập

Xem thêm: